(Απόσπασμα από το βιβλίο «Fascial Fitness: Fascia oriented training for bodywork and movement thereapies» (Fascial Fitness: εκπαίδευση με γνώμονα τη fascia για σωματική θεραπεία και κινησιοθεραπεία) των Divo G. Muller & Robert Schleip)
Όταν ένας ποδοσφαιριστής δεν μπορεί να τρέξει στο γήπεδο λόγω ενός επαναλαμβανόμενου μυϊκού σπασμού στην κνήμη, ένας αστέρας του τένις εγκαταλείπει νωρίς έναν αγώνα λόγω προβλημάτων στο γόνατο ή έναν σπρίντερ κουτσαίνει στη γραμμή του τερματισμού με ρήξη Αχίλλειου τένοντα, τις περισσότερες φορές το πρόβλημα δεν αφορά ούτε τους μυς ούτε τον σκελετό. Αντίθετα, η δομή του συνδετικού ιστού – σύνδεσμοι, τένοντες, αρθρικές κάψες, κλπ. – είναι αυτή που φορτίστηκε περισσότερο από την τρέχουσα δυνατότητά της (Renström & Johnson 1985, Counsel & Breidahl 2010). Μια εστιασμένη εκπαίδευση του περιτονιακού δικτύου μπορεί να αποδειχθεί πολύ σημαντική για αθλητές, χορευτές και άλλους οπαδούς της κίνησης. Αν το περιτονιακό περίβλημα είναι καλά εκπαιδευμένο, δηλαδή διαθέτει τη βέλτιστη ελαστικότητα και αντοχή, τότε το σώμα μπορεί να στηριχθεί σε αυτό για την αποτελεσματική εκτέλεση κινήσεων και, ταυτόχρονα, για τη σημαντική πρόληψη τραυματισμών. Μέχρι τώρα, η αθλητική προπόνηση εστίαζε περισσότερο στην κλασική τριπλέτα μυϊκή ενδυνάμωση-καρδιαγγειακή άσκηση-νευρομυϊκός συντονισμός. Μερικές εναλλακτικές δραστηριότητες σωματικής άσκησης – όπως Pilates, Yoga, Continuum Movement, Tai Chi, Qi Gong και πολεμικές τέχνες – ήδη λαμβάνουν υπόψη τους το δίκτυο του συνδετικού ιστού.
Συχνά αναφερόμαστε στη σημασία της fascia για ειδικούς λόγους, αλλά σπάνια περιλαμβάνουμε τις σύγχρονες ανακαλύψεις από την έρευνα της fascia ως ειδικό κεφάλαιο στο αντικείμενό μας. Σε αυτό το άρθρο, υποστηρίζουμε ότι, για να αναπτύξουμε ένα ελαστικό περιτονιακό δίκτυο με αντοχή στους τραυματισμούς, είναι απαραίτητο να μετατρέψουμε τις τρέχουσες ανακαλύψεις από την έρευνα της fascia σε ένα πρόγραμμα πρακτικής εξάσκησης. Ο στόχος μας είναι να ενθαρρύνουμε τους μασέρ, τους σωματικούς θεραπευτές και τους κινησιοθεραπευτές, καθώς και τους προπονητές αθλητών, να ενσωματώσουν τις βασικές αρχές που παρουσιάζονται σε αυτό το άρθρο και να τις εφαρμόσουν στο δικό τους συγκεκριμένο πλαίσιο.
Αναδόμηση Fascia
Ένα μοναδικό χαρακτηριστικό του συνδετικού ιστού είναι η εντυπωσιακή προσαρμοστικότητά του: όταν υποβάλλεται τακτικά σε αυξανόμενη φυσιολογική καταπόνηση, αλλάζει τις αρχιτεκτονικές ιδιότητές του έτσι ώστε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις. Για παράδειγμα, λόγω της καθημερινής κίνησης των ποδιών μας ως δίποδα, η fascia στην εξωτερική πλευρά του μηρού γίνεται αισθητά πιο σφιχτή. Αν, αντίθετα, περνούσαμε τον ίδιο χρόνο καβάλα σε ένα άλογο, τότε θα συνέβαινε το αντίθετο, δηλ. μετά από μερικούς μήνες, η fascia στο εσωτερικό μέρος του μηρού θα ήταν πιο ανεπτυγμένη και δυνατή (El-Labban et al. 1993). Οι ποικίλες δυνατότητες του ινώδους συνδετικού ιστού επιτρέπουν στα συστατικά του να προσαρμόζονται συνεχώς στην τακτική καταπόνηση, ιδιαίτερα όσον αφορά αλλαγές στο μήκος, τη δύναμη και τη διατμητική ικανότητα. Με αυτόν τον τρόπο δεν αλλάζει μόνο η οστική πυκνότητα, όπως για παράδειγμα στους αστροναύτες που περνούν τον περισσότερο χρόνο τους σε συνθήκες μηδενικής βαρύτητας, οπότε τα οστά τους γίνονται πιο πορώδη, αλλά οι περιτονιακοί ιστοί ανταποκρίνονται επίσης στα κυρίαρχα μοτίβα φόρτισης. Με τη βοήθεια των ινοβλαστών, αντιδρούν τόσο στην καθημερινή καταπόνηση όσο και σε συγκεκριμένη εκπαίδευση: σταδιακά, αναδομούν τη διάταξη του δικτύου τους που αποτελείται από ίνες κολλαγόνου. Για παράδειγμα, σε ένα υγιές σώμα, τα μισά ινίδια κολλαγόνου αντικαθίστανται.
Ο σκοπός του fascial fitness είναι να επηρεάσει αυτή την αντικατάσταση μέσω συγκεκριμένων δραστηριοτήτων άσκησης οι οποίες, μετά από 6-24 μήνες, θα δημιουργήσουν μια «μεταξένια πανοπλία», η οποία όχι μόνο είναι δυνατή αλλά και επιτρέπει την κινητικότητα των αρθρώσεων με ομαλή ολίσθηση σε ένα μεγάλο εύρος κίνησης.
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι οι περιτονιακοί ιστοί των νέων εκδηλώνουν πιο έντονες κυματοειδείς κινήσεις στο εσωτερικών των ινών κολλαγόνου, οι οποίες θυμίζουν ελατήρια, ενώ στους μεγαλύτερους σε ηλικία οι ίνες κολλαγόνου εμφανίζονται μάλλον επιπεδοποιημένες (Staubesand et al. 1997). Οι έρευνες επιβεβαιώνουν την μέχρι πρότινος αισιόδοξη υπόθεση ότι η σωστή φόρτιση κατά την άσκηση – αν εφαρμόζεται τακτικά – μπορεί να αναπτύξει μια πιο νεανική αρχιτεκτονική στο κολλαγόνο, το οποίο εμφανίζει μια περισσότερο κυματοειδή διάταξη των ινών (Wood et al. 1988, Jarniven et al. 2002) και εκφράζεται επίσης με σημαντικά μεγαλύτερη δυνατότητα ελαστικής αποθήκευσης (Reeves et al. 2006).
Λεζάντα εικόνας
Force (N) = Δύναμη (Ν)
Elongation (mm) = Επιμήκυνση (mm)
Post Training = Μετά την προπόνηση
Pre Training = Πριν την προπόνηση
Αυξημένη ικανότητα ελαστικής αποθήκευσης. Πειράματα έδειξαν ότι οι τακτικές ασκήσεις που περιλαμβάνουν κινήσεις ταλάντωσης, όπως το καθημερινό γρήγορο τρέξιμο, ενίσχυσαν τη δυνατότητα ελαστικής αποθήκευσης στους τενόντιους ιστούς αρουραίων, σε σύγκριση με μια άλλη ομάδα ζώων που δεν υποβλήθηκαν σε τρέξιμο. Αυτή η δυνατότητα εκφράζεται με μια κίνηση αναπήδησης που θυμίζει ελατήριο, όπως δείχνει η αριστερή καμπύλη. Η περιοχή ανάμεσα στις αντίστοιχες καμπύλες φόρτισης και μη φόρτισης αντιπροσωπεύει την ποσότητα υστέρησης: η μικρότερη υστέρηση των ζώων που ασκήθηκαν (πράσινο) αποκαλύπτει την αυξημένη δυνατότητα «ελαστικής» αποθήκευσης του ιστού τους, ενώ η μεγαλύτερη υστέρηση των ζώων που δεν ασκήθηκαν υποδηλώνει τις πιο «ιξωδο(κολλο)-ελαστικές» ιδιότητες του ιστού τους, ή αλλιώς μεγαλύτερη αδράνεια. Τροποποιημένη εικόνα μετά τη δημοσίευση του έργου των Reeves et al. 2006.
Ωστόσο, το είδος των κινήσεων που περιλαμβάνονται στις ασκήσεις φαίνεται πως έχει σημασία: μια ελεγχόμενη μελέτη άσκησης που χρησιμοποίησε συστολές χαμηλής φόρτισης και αργή ταχύτητα έδειξε μόνο μυϊκή ενδυνάμωση και αύξηση μυϊκού όγκου, αλλά καμία αλλαγή στη δυνατότητα ελαστικής αποθήκευσης των δομών του κολλαγόνου (Kubo et al. 2003).
